context da la pagina
Davart la ISDU
Tgi che nus essan
La ISDU è l’instituziun naziunala independenta per ils dretgs umans da la Svizra. Ella contribuescha a la protecziun ed a la promoziun dals dretgs umans en tut ils secturs da la vita e sin tut ils nivels dal stadi en Svizra.
Sco instituziun naziunala per ils dretgs umans lavura ella sin basa dals princips da Paris da la ONU. Quels pretendan la francada legala da l’instituziun, in mandat cumplessiv per la protecziun e la promoziun da tut ils dretgs umans, l’independenza da l’instituziun, spezialmain era dad autras instituziuns, da la regenza e dal parlament, ina cumposiziun pluralistica ed ina finanziaziun publica suffizienta.
La ISDU e ina corporaziun dal dretg public. En sia structura è ella furmada tenor ina uniun. Ella è autonoma, politicamain, instituziunalmain ed ideologicamain independenta e determinescha da maniera autonoma ils accents tematics e l’utilisaziun da las resursas.
Tge che nus faschain
La ISDU represchenta tut las gruppas da la populaziun svizra e s’engascha per lur dretgs. Ella cooperescha cun autoritads sin tut ils nivels dal stadi, cun la scienza, cun la societad civila, spezialmain cun organisaziuns per ils dretgs umans e cun l’economia. Ella infurmescha la publicitad, la politica, l’administraziun e l’economia davart ils temas dals dretgs umans. Ella analisescha la realisaziun dals dretgs umans en Svizra, renda attent a largias, mussa pussaivladads da meglierament e metta en moviment il dialog e participescha al discurs politic.
Las incumbensas da la ISDU, fixadas en la lescha federala davart mesiras per la promoziun civila da la pasch e per il rinforzament dals dretgs umans cumpiglian oravant tut
Infurmaziun e documentaziun davart la situaziun dals dretgs umans en Svizra;
Perscrutaziun orientada a la pratica davart violaziuns dals dretgs umans, deficits legals ed instituziunals ed il rinforzament da la protecziun dals dretgs umans en vista a la legislaziun, la giurisdicziun e la pratica administrativa;
Cussegliaziun da l’administraziun da la Confederaziun, dals chantuns e da las vischnancas sco era da l’economia e dad organisaziuns da la societad civila tar la realisaziun da dretgs umans;
Promoziun dal dialog e da la collavuraziun ed uschia la creaziun da sinergias tranter posts dal stadi, da la scienza, da l’economia e da la societad civila;
Furmaziun davart ils dretgs umans sin tut ils nivels da la scolaziun e furmaziun cuntinuada sco era la sensibilisaziun da la vasta publicitad per in rinforzament da la protecziun dals dretgs umans;
Barat internaziunal, spezialmain cun autras instituziuns naziunalas per ils dretgs umans.
La ISDU surpiglia funcziuns impurtantas per ils mecanissems dals dretgs umans da la ONU u dal Cussegl d’Europa. Ella po collavurar tar proceduras da rapports statals davart singuls pachets da dretgs umans, promover la realisaziun da las recumandaziuns tras il stadi u accelerar la ratificaziun da novas cunvegnas davart ils dretgs umans.
La rait internaziunala
La ISDU collavura cun autras instituziuns naziunalas per ils dretgs umans, globalmain en il rom da la Global Alliance of National Human Rights Institutions (GANHRI) e sin plaun europeic en il rom dal European Network of National Human Rights Institutions (ENNHRI). Las INDUs barattan experientschas ed emprendan ina da l’autra. Ellas s’engaschan cun posiziuns cuminaivlas per il rinforzament da la protecziun universala dals dretgs umans. Ellas auzan la vusch per INDUs che èn periclitadas en lur lavur ed independenza.
Basa legala
L’installaziun e la finanziaziun d’ina instituziun naziunala per ils dretgs umans è francada en art 10a – 10c da la lescha federala davart mesiras per la promoziun civila da la pasch ed il rinforzament dals dretgs umans. La lescha è vegnida revidida correspundentamain dal parlament l’atun 2022.
Basa legala
Istorgia da la furmaziun
1991–1993: Schlantsch per ils dretgs umans en l’ONU
Suenter la fin da la guerra fraida il 1989 han ils dretgs umans survegnì nov schlantsch. L’october dal 1991 ha l’ONU organisà in Workshop a Paris davart «Instituziuns naziunalas per la promoziun e per la protecziun dals dretgs umans».
Il zercladur 1993 ha l’ONU envidà a la Conferenza mundiala davart ils dretgs umans a Vienna. Cun quai ha l’ONU vulì metter in term impurtant per il svilup da la protecziun internaziunala dals dretgs umans.
La radunanza generala da l’ONU ha deliberà alura il december 1993 ina resoluziun per crear instituziuns naziunalas per la promoziun e la protecziun dals dretgs umans. En quella han ins fixà ils princips ed ils criteris per INDUs. Dapi quella giada èn quels enconuschents sco ils «Princips da Paris», ed els regleschan enfin oz la structura e l’activitad da INDUs cun las suandantas pitgas da basa:
fixaziun legala
mandat cumplessiv
infrastructura e finanziaziun suffizienta
independenza visavi la regenza
represchentanza pluralistica da las forzas da la societad
accessibladad per gruppas spezialmain vulnerablas
2000–2011: L’entschatta en Svizra
La Svizra è entrada en l’ONU il 2002. Durant ils onns 1990 aveva ella gia ratifitgà pliras cunvegnas dals dretgs umans da l’ONU. Cun quai èn las pretensiuns a la lavur per ils dretgs umans en Svizra creschidas, tant en connex cun lur realisaziun sco era en connex cun ils rapports a l’ONU. Emprimas dumondas per ina instituziun naziunala per ils dretgs umans èn vegnidas formuladas. Il 2000 han organisaziuns nunguvernamentalas da la Svizra furmà la Gruppa da lavur ONG – Instituziuns per ils dretgs umans, che ha lura promovì in tal project. Il 2001 han passa tschient ONGs, sindicats, instituziuns ecclesiasticas e persunalitads pretendì en in appel la creaziun d’ina instituziun naziunala per ils dretgs umans per la Svizra. Era il 2001 han la cussegliera naziunala Vreni Müller-Hemmi ed il cusseglier dals chantuns Eugen David inoltrà iniziativas parlamentaras (01.461/01.463).
Il 2003 ha il DFAE elavurà per incumbensa dal parlament in rapport davart las Pussaivladads per la creaziun d’ina instituziun naziunala per ils dretgs umans. Il 2006 vegn fundada la Uniun per la promoziun d’ina instituziun per ils dretgs umans Svizra. Quella publitgescha in Appel per la creaziun d’ina INDU. Il 2008 publitgescha la gruppa da lavur da la Confederaziun «Instanza naziunala per ils dretgs umans» in rapport.
Furmaziun da la ISDU
2009–2022: La ISDU nascha
Il 2009 ha il Cussegl federal decis da crear sco project da pilot in «center da servetsch universitar». Il 2011 ha il Center da cumpetenza svizzer per dretgs umans (CSDU) cumenzà sia lavur: ina rait da sis secturs tematics en tschintg universitads ed in secretariat da coordinaziun. Il CSDU è sa deditgà en emprime lingia a la perscrutaziun e la cussegliaziun dad autoritads. El na pudeva betg daventar activ ord atgna iniziativa e n’aveva nagina cumpetenza da preventiv autonoma. L’independenza mancava.
Il 2015 è la lavur dal CSDU vegnida evaluada externamain. L’evaluaziun ha mussà d’in vart ina gronda dumonda per prestaziuns da servetsch d’ina tala instituziun. Da l’autra vart èsi vegnì cler ch’il CSDU na po betg sviluppar in effect general cun ses meds limitads. Sin questa basa ha la Confederaziun prolungà il project da pilot per ulteriurs tschintg onns e pli tard puspè enfin il 2022.
Il Cussegl dals dretgs umans da la ONU ed ulteriurs organs dals dretgs umans da l’ONU sco era il Cussegl d’Europa han pretendì durant onns l’installaziun d’ina INDU da la Svizra. En Svizra ha spezialmain la plattafurma ONG «Dretgs umans Svizra» mantegnì la pressiun, tranter auter aveva ella elavurà gia il 2014 in model per ina INDU.
Il 2016 ha il Cussegl federal tratg ina decisiun da princip en connex cun la creaziun d’ina Instituziun naziunala per ils dretgs umans. Il 2017 ha el tramess en consultaziun in emprim sboz per ina basa legala. Malgrà ina gronda approvaziun per il project, n’è resultà nagin maletg general unitar. Il project è stà eri per insaquants onns. Pir il december 2019 ha il Cussegl federal deliberà ses sboz per ina basa legala: in nov artitgel en la «Lescha federala davart mesiras per la promoziun civila da la pasch ed il rinforzament dals dretgs umans» existenta che reglescha l’incumbensa, la furma ed ils secturs d’activitad da la instituziun naziunala per ils dretgs umans. L’atun 2021 è la revisiun correspundenta da la Lescha federala davart mesiras per la promoziun civila da la pasch e la protecziun dals dretgs umans finalmain vegnida deliberada dal Cussegl naziunal cun 142 encunter 54 e dal Cussegl dals chantuns cun 38 encunter 5 vuschs.
2023: La fundaziun
L’avrigl 2022 ha la Confederaziun installà ina gruppa da lavur cun represchentant(a)s da la societad civila, cumissiuns extraparlamentaras, divers posts da la Confederaziun, da la conferenza da las regenzas chantunalas e da l’economia. La gruppa ha elavurà ils statuts per l’uniun che aveva da vegnir fundada, ha tschertgà persunalitads per la suprastanza ed ha preparà la radunanza da fundaziun.
Ils 23 da matg 2023 – suenter trenta onns preistorgia internaziunala e passa 20 onns preistorgia naziunala – è la ISDU vegnida fundada a Berna, en preschientscha da radund tschient commembers e commembras da fundaziun e represchentant(a)s da differentas instituziuns.
***